OP ZOEK NAAR VERDWENEN DORPEN
Achtergrondinformatie en gebruikte bronnen
compleet nieuw dorp te bouwen in de Zuidplaspolder.
Waar je niet zo gauw aan denkt is dat er ook honderden dorpen weer verdwenen zijn. Alleen al in Zeeland zijn meer dan 200 dorpen door het water verzwolgen. De meeste lagen nabij het stroomgebied van de Ooster- en Westerschelde, zoals Koudekerke en de andere dorpen langs de zuidkust van Schouwen.
Langs de Noordzee- en Waddenkust voerden de bewoners voortdurend strijd tegen zee en zand. Door het opdringende water moesten vissersplaatsjes worden afgebroken en meer landinwaarts weer worden opgebouwd. Als door de wandelende duinen de haven verzandde, was het gedaan met de glorie en bleef er van het dorp langzaam maar zeker niets meer over.
Zand vormde ook zonder water een gevaar. Op de Veluwe kwam het welvarende dorp Kootwijk in de 12e eeuw onder een dikke laag zand te liggen.
Ook door oorlogshandelingen zijn complete dorpen van de kaart geveegd. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog werden veel plaatsjes door de Spanjaarden geplunderd en verwoest. Dat gebeurde op Walcheren, maar ook het oude dorp Wolfheze in Gelderland viel hieraan ten prooi.
In de veengebieden gingen dorpen aan de wandel. De boeren ontwaterden het land om het geschikt te maken voor akkerbouw. Door inklinking van de grond daalde de bodem en kwam het grondwater omhoog. Als het water te nat onder de voeten werd, bouwden de bewoners enkele kilometers verderop een nieuwe nederzetting met dezelfde naam. Dit herhaalde zich soms meerdere keren. Drachten en Jacobswoude zijn hier voorbeelden van.
Sommige dorpen zijn niet helemaal verdwenen maar gekrompen tot een gehucht of nog minder. Dit had vaak te maken met het verdwijnen van de kerk. Als de kerk werd verwoest en niet meer herbouwd, ging het met het dorpje bergafwaarts. Soms resteren nog enkele boerderijen, zoals Mariekerke en Poppendamme in Zeeland.
Dorpen zijn ook leeggelopen door concurrentie. Wanneer zij waren gesticht op plaatsen waar steeds minder te verdienen viel, vertrok de bevolking naar een nabijgelegen groeidorp. Soms bleef alleen nog een idyllisch kerkhofje over zoals we nog vinden in Menkeweer en Onderwierum.
Een recentere oorzaak van het verdwijnen van dorpen is de opkomst van industrie in de 20ste eeuw geweest. In de omgeving van Delfzijl werden dorpen afgebroken ten gunste van de economische ontwikkeling. Toen deze door de oliecrisis in 1973 tot stilstand kwam, waren inmiddels vier dorpen onnodig met de grond gelijk gemaakt.
tentoonstellingen ingericht en educatieve programma’s voor scholen ontwikkeld. Eind 2020 heeft een archeoloog van de Rijksuniversiteit Groningen de locatie van vier verdronken dorpen in de Noordoostpolder teruggevonden.
Het is al weer enkele jaren geleden dat door de boekenserie "Verdwenen Dorpen in Nederland" van Bert Stulp onze belangstelling werd gewekt voor dorpen die in de loop der eeuwen in Nederland door verschillende oorzaken van de kaart zijn verdwenen.
Wandelend zijn we op zoek gegaan naar de historische plekken waar ooit een dorp of buurtschap is geweest. Het gaat dan vooral om die plekken waar nog iets is terug te vinden van het verdwenen dorp. Bijvoorbeeld door sporen in het landschap, een kerkhofje, een eenzame toren of een monument. Deze zoektocht heeft geresulteerd in een wandelgids met 18 wandelingen verspreid door Nederland. Bij elke wandeling wordt met een knipoog teruggekeken naar het verleden. Wij hopen dat mede door deze gids verdwenen dorpen niet vergeten worden.